PFAS

De PFAS die aanwezig zijn in gewasbeschermingsmiddelen hebben niet noodzakelijk dezelfde effecten als de zorgwekkende stoffen die zoveel controverse opwekken. Hieronder worden een aantal veelgestelde vragen beantwoord (juni 2024).

  1. Wat zijn PFAS?
  2. Waarom worden PFAS gebruikt?
  3. Waarom zijn PFAS in het nieuws?
  4. Worden er PFAS in gewasbeschermingsmiddelen gebruikt?
  5. Hoe giftig is de afbraakstof TFA?
  6. Vormen de PFAS in gewasbeschermingsmiddelen een risico voor volksgezondheid of milieu?
  7. Wat wordt er op Europees vlak gedaan om de risico's van PFAS te beperken?
  8. Neemt België bijkomende maatregelen voor gewasbeschermingsmiddelen?
  9. Is het aandeel van gewasbeschermingsmiddelen in het totale gebruik van PFAS belangrijk?
  10. Waar kan ik meer informatie vinden over PFAS?

1.Wat zijn PFAS?

PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Het is een diverse groep synthetische stoffen die voor veel verschillende toepassingen worden gebruikt. Gelet op de ruime definitie van PFAS is het niet vanzelfsprekend om algemene uitspraken te doen over hun eigenschappen.

Het is daarom nuttig om te benadrukken dat er enige verwarring is ontstaan door de «uitgebreide» definitie van deze groep moleculen. Er is een gerechtvaardigde maar goed bestudeerde bezorgdheid over de vervuiling van ons milieu met perfluoralkylstoffen, met als voorbeelden PFOA, PFNA, PFHxS en PFOS.

Een uitgebreide definitie (van ECHA) omvat eveneens polyfluoralkylstoffen, waaronder een aantal werkzame stoffen gebruikt als gewasbeschermingsmiddelen vallen.

Polyfluoralkylstoffen zijn, qua structuur en dus ook qua eigenschappen, globaal gezien vrij verschillend van de perfluoralkylstoffen. Hun mogelijke effecten op het milieu en op de menselijke gezondheid zijn dus niet noodzakelijk van dezelfde orde als van de hierboven aangehaalde voorbeelden van PFAS waarvan bewezen is dat ze zorgwekkend zijn.

Werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen worden echter wel onderworpen aan een uitgebreid onderzoek alvorens elk gebruik toe te laten, in tegenstelling tot het merendeel van de andere PFAS.

Een nuttige samenvatting met betrekking tot de gebruiken en indelingen van PFAS vindt u in dit OESO-document.

Top ↑

2.Waarom worden PFAS gebruikt?

PFAS zijn zodanig ontworpen dat ze moeilijk afbreken, of hittebestendig of waterafstotend zijn, waardoor ze nuttig kunnen zijn voor de productie van bv anti-aanbakpannen, brandblusapparaten en regenkleding. In gewasbeschermingsmiddelen kunnen ze zorgen voor een langdurige en betere werkzaamheid. Een overzicht van de voornaamste gebruiksdoeleinden en hoeveelheden in België wordt gegeven in dit rapport.

Top ↑

3.Waarom zijn PFAS in het nieuws?

Er zijn zorgen over de mogelijke schadelijke effecten van PFAS op de menselijke gezondheid en het milieu en er is een algemene bezorgdheid over de persistentie van PFAS of hun afbraakproducten. Door die persistentie en de vele diverse toepassingen zijn PFAS alomtegenwoordig en zullen ze nog voor een zeer lange tijd in ons milieu aanwezig blijven. Sommige PFAS kunnen ook bioaccumuleren, wat betekent dat ze zich kunnen ophopen in levende organismen. Ook zitten er zoveel verschillende stoffen in deze groep, dat van nog niet allemaal de giftigheid voldoende gekend is. Dat alles samen maakt dat het moeilijk te voorspellen is wat de effecten op lange termijn zullen zijn, wat uiteraard een ongewenste situatie is.

Top ↑

4.Worden er PFAS in gewasbeschermingsmiddelen gebruikt?

Ja, er worden PFAS gebruikt in een aantal gewasbeschermingsmiddelen. Gewasbeschermingsmiddelen zijn samengestelde mengsels, en zowel de werkzame stof als de andere ingrediënten kunnen PFAS zijn.

In België zijn er 32 werkzame stoffen in gewasbeschermingsmiddelen die, volgens de ruime definitie, PFAS zijn (zie ook een lijst van die werkzame stoffen met hun structuur). Zoals vermeld onder vraag 1 gaat het over polyfluoralkylstoffen, die erg verschillen van de perfluoralkylstoffen.

Een afbraakproduct van deze werkzame stoffen, namelijk TFA (trifluorazijnzuur), is wel een perfluoralkylstof. Werkzame stoffen worden echter enkel goedgekeurd als ook de effecten van de afbraakproducten zoals  TFA aan de normen voldoen. Bovendien is TFA ook een belangrijk afbraakproduct van talloze andere producten die geen gewasbeschermingsmiddelen zijn.

Er zijn ook een aantal andere ingrediënten aanwezig in gewasbeschermingsmiddelen op de Belgische markt die PFAS zijn. Dit gaat om slechts drie ingrediënten die in vijf middelen aanwezig zijn:

  • Twee van die ingrediënten zijn perfluoralkylstoffen die aanwezig zijn in drie identieke gewasbeschermingsmiddelen. België heeft één van die ingrediënten genotificeerd op EU-vlak om te laten verbieden, omdat het niet voldoet aan de persistentiecriteria voor hulpstoffen. Het andere ingrediënt voldoet daar wel nog aan. De verkoopscijfers van de laatste vijf jaar tonen aan dat er per jaar gemiddeld 82 kg van deze perfluoralkylstoffen via het gebruik als gewasbeschermingsmiddel in het milieu worden gebracht. De toelatingshouder heeft, op verzoek van de overheidsdienst, inmiddels aangekondigd om deze stoffen uit de formulering te zullen verwijderen.
  • Het derde ingrediënt is een polyfluoralkylstof die als drijfgas wordt gebruikt in twee identieke gewasbeschermingsmiddelen. Van dat ingrediënt wordt er op deze manier gemiddeld 232 kg/jaar in het milieu gebracht, maar op basis van de beschikbare wetenschappelijke informatie wordt het beschouwd als niet-persistent, niet-bio-accumulerend en niet-toxisch. Het valt echter wel onder de nieuwe Europese Verordening 2024/573 betreffende gefluoreerde broeikasgassen, en zal in toepassing van deze wetgeving worden uitgefaseerd.

Top ↑

5.Hoe giftig is de afbraakstof TFA?

Trifluororazijnzuur (TFA) wordt momenteel beschouwd als een stof met een lage toxiciteit, zowel voor de mens als voor het milieu. De eventuele aanwezigheid ervan in het grondwater is niet problematisch voor de volksgezondheid. Dit verklaart waarom er op dit moment ook geen maximale normen zijn opgelegd.

Op Europees vlak is er evenwel een aanvraag ingediend om dit te herzien, en dit op basis van studieresultaten die wijzen op mogelijke schadelijke ontwikkelingseffecten bij het konijn na blootstelling aan TFA.

Om de relevantie voor de mens te bepalen van deze ontwikkelingseffecten die mogelijk specifiek zijn voor konijnen, zijn vervolgonderzoeken nodig. Pas na afronding van de Europese besluitvorming kan hiermee rekening worden gehouden bij de goedkeuring van werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen (en andere producten die geregistreerd moeten worden).

Als TFA effectief blijkt schadelijke effecten te hebben op de ontwikkeling van mensen, zullen de werkzame stoffen die afbreken tot TFA wellicht niet meer voldoen aan de goedkeuringsvoorwaarden. In dat geval zal België er bij de Europese Commissie op aandringen om de betrokken werkzame stoffen te laten her-evalueren.

Top ↑

6.Vormen de PFAS in gewasbeschermingsmiddelen een risico voor volksgezondheid of milieu?

De werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen (ook de gepolyfluoreerde) worden streng gecontroleerd op hun veiligheid voor de volksgezondheid en het milieu. Er wordt bepaald welke de maximale concentratie is die op een gewas aanwezig mag zijn, rekening houdend met de toegelaten toepassingen en zodanig dat er geen negatieve impact is op de gezondheid van de consument.

Kortom, op basis van de huidige kennis, is de veiligheidsmarge tussen de residugehaltes in de voeding en mogelijke effecten bij de consumenten voldoende groot.

Ook voor de blootstelling van het milieu wordt voor alle werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen gegarandeerd dat de concentraties hiervan in het milieu enkel effecten hebben die onder de wettelijke normen blijven.

PFAS afkomstig van gewasbeschermingsmiddelen hebben niet noodzakelijk dezelfde impact op milieu of gezondheid als PFAS afkomstig van andere bronnen, gelet op de diverse groep van PFAS.

Er moet benadrukt worden dat een werkzame stof slechts goedgekeurd wordt wanneer het niet als een zeer persistente en zeer bioaccumulerende stof (vPvB) wordt gekenmerkt. De wetgeving voor gewasbeschermingsmiddelen belet dus heel expliciet dat dergelijke stoffen kunnen worden verkocht en gebruikt.

Voor de andere ingrediënten naast de werkzame stoffen gebeurt enkel een heel beperkte evaluatie. Gelet op het feit dat het om lage volumes gaat, en dat de betrokken perfluoralkylstoffen uit de gewasbeschermingsmiddelen zullen worden verwijderd, worden hiervoor momenteel geen bijkomende acties gepland.

Top ↑

7.Wat wordt er op Europees vlak gedaan om de risico's van PFAS te beperken?

De Europese Commissie heeft een voorstel gedaan om het gebruik van PFAS te beperken. Op dit ogenblik voorziet dit voorstel erin dat PFAS verboden zouden worden, behalve voor een aantal uitzonderingen, zoals geneesmiddelen, werkzame stoffen voor gewasbeschermingsmiddelen en dergelijke. Dit voorstel is nog in behandeling en is een bron van wetenschappelijke discussie.

Dit zou resulteren in het verdwijnen van PFAS als hulpstoffen van gewasbeschermingsmiddelen (hun voorkomen hierin is uiterst beperkt), maar dus niet per se als werkzame stof.

De reden waarom er voor een aantal categorieën van stoffen uitzonderingen zijn voorzien, is dat deze categorieën onderhevig zijn aan een streng toelatingskader, dat een onaanvaardbaar risico voor een stof uitsluit. Zo wordt voor alle werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen de persistentie, toxiciteit en bioaccumulatie geëvalueerd voorafgaand aan een eventuele toelating.

Op 12/01/2021 werd de Richtlijn betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water van kracht. Die legt een maximale concentratie in drinkwater op van 0,5 µg/l voor alle PFAS samen, en nog een lagere norm van 0,1 µg/l voor welbepaalde PFAS die risicovol worden geacht voor menselijke consumptie. Volgens deze wetgeving moest de Europese Commissie tegen 12/01/2024 een analysemethode hiervoor voorzien, en de lidstaten moeten tegen 12/01/2026 maatregelen nemen om te zorgen dat water voor menselijke consumptie voldoet aan deze vereiste. Het uitvoeren van deze wetgeving is in België een gewestelijke bevoegdheid. Het is belangrijk om op te merken dat deze limiet niet specifiek voor PFAS afkomstig van gewasbeschermingsmiddelen is, maar voor PFAS in het algemeen.

Daarnaast heeft Europa voorzien in algemene maximale limieten voor PFAS in voeding (ook voor PFAS die niet van gewasbeschermingsmiddelen afkomstig zijn), en wel via de EU-verordening 2023/915. 

Top ↑

8.Neemt België bijkomende maatregelen voor gewasbeschermingsmiddelen?

Wat betreft de werkzame stoffen, wacht België de Europese maatregelen af en zal België deze uitvoeren wanneer deze er zijn. In België worden gewasbeschermingsmiddelen die PFAS bevatten volgens bestaande wettelijke criteria geëvalueerd, waardoor een aanvaardbaar gebruik gegarandeerd wordt. Werkzame stoffen die toegelaten zijn in toepassing van Europese wetgeving kunnen niet zomaar op nationaal vlak worden verboden, zelfs als het om PFAS gaat.

Ook wat de andere ingrediënten van gewasbeschermingsmiddelen betreft, wacht België het algemene verbod van PFAS op EU-niveau af, dat dan zal worden vertaald in de opname van PFAS op de lijst van verboden ingrediënten, zodat deze in de hele EU uit de samenstelling van gewasbeschermingsmiddelen zullen verdwijnen.

De Federale overheid ondersteunt echter volledig het initiatief om de risicobeoordeling van TFA (zie vraag 5) verder te verfijnen op basis van metingen in de praktijk en eventuele nieuwe verontrustende gegevens die, zoals voor alle andere gewasbeschermingsmiddelen, op regelmatige basis worden opgevolgd.

Top ↑

9.Is het aandeel van gewasbeschermingsmiddelen in het totale gebruik van PFAS belangrijk?

In België zou volgens een rapport daterend uit december 2023 op jaarbasis een 8330 ton PFAS per jaar gebruikt worden.

Op basis van de verkoopscijfers van gewasbeschermingsmiddelen kunnen we stellen dat het aandeel van PFAS-werkzame stoffen hierin lager dan 5% is en van andere PFAS-ingrediënten in gewasbeschermingsmiddelen lager dan 0,01 % is.

Top ↑

10.Waar kan ik meer informatie vinden over PFAS?

Top ↑