PFAS
De PFAS die aanwezig zijn in gewasbeschermingsmiddelen hebben niet noodzakelijk dezelfde effecten als de zorgwekkende stoffen die zoveel controverse opwekken. Hieronder worden een aantal veelgestelde vragen beantwoord (maart 2024).
- Wat zijn PFAS?
- Waarom worden PFAS gebruikt?
- Waarom zijn PFAS in het nieuws?
- Worden er PFAS in gewasbeschermingsmiddelen gebruikt?
- Vormen de PFAS in gewasbeschermingsmiddelen een risico voor volksgezondheid of milieu?
- Wat wordt er op Europees vlak gedaan om de risico's van PFAS te beperken?
- Neemt België bijkomende maatregelen voor gewasbeschermingsmiddelen?
- Is het aandeel van gewasbeschermingsmiddelen in het totale gebruik van PFAS belangrijk?
- Waar kan ik meer informatie vinden over PFAS?
1.#Wat zijn PFAS?
PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Het is een diverse groep synthetische stoffen die voor veel verschillende toepassingen worden gebruikt. Gelet op de ruime definitie van PFAS is het niet vanzelfsprekend om algemene uitspraken te doen over hun eigenschappen.
Het is daarom nuttig om te benadrukken dat er enige verwarring is ontstaan door de «uitgebreide» definitie van deze groep moleculen. Er is een gerechtvaardigde bezorgdheid over de vervuiling van ons milieu met perfluoralkylstoffen, met als voorbeelden PFOA, PFNA, PFHxS en PFOS.
Een uitgebreide definitie (van ECHA) omvat eveneens polyfluoralkylstoffen, die overeenkomen met een aantal werkzame stoffen gebruikt als gewasbeschermingsmiddelen, maar de structuren en dus ook de eigenschappen, zijn globaal gezien vrij verschillend.
Een nuttige samenvatting met betrekking tot de gebruiken en indelingen van PFAS vindt u in dit OESO-document.
2.#Waarom worden PFAS gebruikt?
PFAS zijn zodanig ontworpen dat ze moeilijk afbreken, of hittebestendig of waterafstotend zijn, waardoor ze nuttig kunnen zijn voor de productie van bv anti-aanbakpannen, brandblusapparaten en regenkleding. In gewasbeschermingsmiddelen kunnen ze zorgen voor een langdurige en betere werkzaamheid. Een overzicht van de voornaamste gebruiksdoeleinden en hoeveelheden in België wordt gegeven in dit rapport.
3.#Waarom zijn PFAS in het nieuws?
Er zijn zorgen over de mogelijke schadelijke effecten van PFAS op de menselijke gezondheid en het milieu. Sommige PFAS zijn zeer persistent, wat betekent dat ze lang in het milieu kunnen blijven. Sommige PFAS kunnen ook bioaccumuleren, wat betekent dat ze zich kunnen ophopen in levende organismen. Ook zitten er zoveel verschillende stoffen in deze groep, dat van nog niet allemaal de giftigheid voldoende gekend is. Dat alles samen maakt dat het moeilijk te voorspellen is wat de effecten op lange termijn zullen zijn, wat uiteraard een ongewenste situatie is.
4.#Worden er PFAS in gewasbeschermingsmiddelen gebruikt?
Ja, er worden PFAS gebruikt in een aantal gewasbeschermingsmiddelen. Gewasbeschermingsmiddelen zijn samengestelde mengsels, en zowel de werkzame stof als de andere ingrediënten kunnen PFAS zijn.
In België zijn er 32 werkzame stoffen in gewasbeschermingsmiddelen die, volgens de ruime definitie, PFAS zijn (zie ook een lijst van die werkzame stoffen met hun structuur). Zoals vermeld onder vraag 1 gaat het over polyfluoralkylstoffen, die erg verschillen van de perfluoralkylstoffen. Enkel TFA (trifluorazijnzuur) kan beschouwd worden als een geperfluoreerde stof , maar dit is een afbraakproduct van een aantal werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen waardoor de effecten ook worden beoordeeld bij de goedkeuring van die stoffen. Bovendien is het ook een belangrijk afbraakproduct van talloze andere producten die geen gewasbeschermingsmiddelen zijn.
Er zijn ook een aantal andere ingrediënten aanwezig in gewasbeschermingsmiddelen op de Belgische markt die PFAS zijn. Dit gaat om slechts drie stoffen die in vier middelen aanwezig zijn, dus heel beperkt.
5.#Vormen de PFAS in gewasbeschermingsmiddelen een risico voor volksgezondheid of milieu?
Gewasbeschermingsmiddelen (ook de gepolyfluoreerde) worden streng gecontroleerd op hun veiligheid voor de volksgezondheid en het milieu. Er wordt bepaald welke de maximale concentratie is die op een gewas aanwezig mag zijn, rekening houdend met de toegelaten toepassingen en zodanig dat er geen negatieve impact is op de gezondheid van de consument.
Kortom, op basis van de huidige kennis, is de veiligheidsmarge tussen de residugehaltes in de voeding en mogelijke effecten bij de consumenten voldoende groot.
Ook voor de blootstelling van het milieu wordt voor alle gewasbeschermingsmiddelen gegarandeerd dat de concentraties hiervan in het milieu enkel effecten hebben die onder de wettelijke normen blijven.
PFAS afkomstig van gewasbeschermingsmiddelen hebben niet noodzakelijk dezelfde impact op milieu of gezondheid als PFAS afkomstig van andere bronnen, gelet op de diverse groep van PFAS.
Er moet benadrukt worden dat een werkzame stof slechts goedgekeurd wordt wanneer het niet als een zeer persistente en zeer bioaccumulerende stof (vPvB) wordt gekenmerkt. De wetgeving voor gewasbeschermingsmiddelen belet dus heel expliciet dat dergelijke stoffen kunnen worden verkocht en gebruikt.
6.#Wat wordt er op Europees vlak gedaan om de risico's van PFAS te beperken?
De Europese Commissie heeft een voorstel gedaan om het gebruik van PFAS te beperken. Op dit ogenblik voorziet dit voorstel erin dat PFAS verboden zouden worden, behalve voor een aantal uitzonderingen, zoals geneesmiddelen, werkzame stoffen voor gewasbeschermingsmiddelen en dergelijke. Dit voorstel is nog in behandeling en is een bron van wetenschappelijke discussie.
Dit zou resulteren in het verdwijnen van PFAS als hulpstoffen van gewasbeschermingsmiddelen (hun voorkomen hierin is uiterst beperkt), maar dus niet per se als werkzame stof.
De reden waarom er voor een aantal categorieën van stoffen uitzonderingen zijn voorzien, is dat deze categorieën onderhevig zijn aan een streng toelatingskader, dat een onaanvaardbaar risico voor een stof uitsluit. Zo wordt voor alle werkzame stoffen van gewasbeschermingsmiddelen de persistentie, toxiciteit en bioaccumulatie geëvalueerd voorafgaand aan een eventuele toelating.
Op 12/01/2021 werd de Richtlijn betreffende de kwaliteit van voor menselijke consumptie bestemd water van kracht. Die legt een maximale concentratie in drinkwater op van 0,5 µg/l voor alle PFAS samen, en nog een lagere norm van 0,1 µg/l voor welbepaalde PFAS die risicovol worden geacht voor menselijke consumptie. Volgens deze wetgeving moest de Europese Commissie tegen 12/01/2024 een analysemethode hiervoor voorzien, en de lidstaten moeten tegen 12/01/2026 maatregelen nemen om te zorgen dat water voor menselijke consumptie voldoet aan deze vereiste. Het uitvoeren van deze wetgeving is in België een gewestelijke bevoegdheid. Het is belangrijk om op te merken dat deze limiet niet specifiek voor PFAS afkomstig van gewasbeschermingsmiddelen is, maar voor PFAS in het algemeen.
Daarnaast heeft Europa voorzien in algemene maximale limieten voor PFAS in voeding (ook voor PFAS die niet van gewasbeschermingsmiddelen afkomstig zijn), en wel via de EU-verordening 2023/915.
7.#Neemt België bijkomende maatregelen voor gewasbeschermingsmiddelen?
Wat betreft de werkzame stoffen, wacht België de Europese maatregelen af en zal België deze uitvoeren wanneer deze er zijn. In België worden gewasbeschermingsmiddelen die PFAS bevatten volgens bestaande wettelijke criteria geëvalueerd, waardoor een aanvaardbaar gebruik gegarandeerd wordt. Werkzame stoffen die toegelaten zijn in toepassing van Europese wetgeving kunnen niet zomaar op nationaal vlak worden verboden, zelfs als het om PFAS gaat.
Ook wat de andere ingrediënten van gewasbeschermingsmiddelen betreft, wacht België het algemene verbod van PFAS op EU-niveau af, dat dan zal worden vertaald in de opname van PFAS op de lijst van verboden ingrediënten, zodat deze in de hele EU uit de samenstelling van gewasbeschermingsmiddelen zullen verdwijnen.
De Federale overheid ondersteunt echter volledig het initiatief om de risicobeoordeling van TFA (zie vraag 4) verder te verfijnen op basis van metingen in de praktijk en eventuele nieuwe verontrustende gegevens die, zoals voor alle andere gewasbeschermingsmiddelen, op regelmatige basis worden opgevolgd.
8.#Is het aandeel van gewasbeschermingsmiddelen in het totale gebruik van PFAS belangrijk?
In België zou volgens een rapport daterend uit december 2023 op jaarbasis een 8330 ton PFAS per jaar gebruikt worden. Op basis van de verkoopscijfers van gewasbeschermingsmiddelen kunnen we stellen dat het aandeel van PFAS-gewasbeschermingsmiddelen hierin lager dan 5% is.
9.#Waar kan ik meer informatie vinden over PFAS?
- De website van het Europese Chemische Agentschap (ECHA): https://echa.europa.eu/nl/hot-topics/perfluoroalkyl-chemicals-pfas
- De website van de Europese Commissie: https://food.ec.europa.eu/safety/chemical-safety/contaminants/catalogue/pfass_en
- Het rapport van de FOD economie in samenwerking met de FOD Volksgezondheid: https://economie.fgov.be/sites/default/files/Files/Entreprises/pfas-belgian-industry-market-study-final-public-report.pdf
- Onderzoek van Sciensano van de aanwezigheid en de concentraties van een brede waaier van PFAS in voeding: https://www.sciensano.be/nl/gezondheidsonderwerpen/en-polyfluoralkylverbindingen-pfas
- De FAQ van het FAVV: https://favv-afsca.be/nl/pfas-veel-gestelde-vragen
- Een rapport van de OESO: About PFASs - OECD Portal on Per and Poly Fluorinated Chemicals