Het Antigifcentrum beantwoordt dagelijks oproepen van slachtoffers, familieleden en medisch personeel in verband met blootstellingen aan chemische producten, waaronder ook gewasbeschermingsmiddelen. In opdracht van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu volgt het Antigifcentrum deze gevallen op. Dit om een beter zicht te krijgen op de omstandigheden waarin deze blootstellingen plaatsvonden en de gevolgen op korte termijn voor de gezondheid van de slachtoffers in kaart te brengen. Jaarlijks publiceert het Antigifcentrum haar bevindingen in het “Toxicovigilantierapport Gewasbeschermingsmiddelen”.
Het rapport van de periode 2019-2022 is nu integraal beschikbaar op Fytoweb; je vindt er ook een samenvatting en enkele tips om blootstelling te voorkomen en de risico’s voor je gezondheid en die van anderen te beperken. Het rapport geeft een inzicht in de problemen die regelmatig terugkomen in het kader van een professioneel gebruik (land- en tuinbouw) of een niet-professioneel gebruik (hobbytuinier) en in welke mate de gebruiker of derden blootgesteld worden aan het middel.
De cijfers
Jaarlijks krijgt het Antigifcentrum gemiddeld 234 oproepen waarbij er een oorzakelijk verband kan gelegd worden tussen de blootstelling aan een gewasbeschermingsmiddel en de symptomen. Een klein aandeel hiervan betreft blootstelling in een professionele context, terwijl het grootste aandeel in een niet-professionele context heeft plaatsgevonden.
Daarnaast zien we dat bij ruim 29% van deze blootstellingen niet de gebruiker zelf het slachtoffer is, maar een derde: dit kunnen voorbijgangers, omwonenden, familie of vrienden zijn en heel vaak gaat het om kinderen.
Aanbevelingen om blootstelling bij jezelf en anderen te vermijden
Op basis van de vaststellingen in het rapport, geeft de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu daarom enkele aanbevelingen om zowel jezelf als anderen en het milieu te beschermen.
Bij een correct gebruik van een gewasbeschermingsmiddel zien we dat de gevolgen van een blootstelling vaak beperkt zijn. Toch worden er soms ook ernstige, zij het tijdelijke, gevolgen gemeld. Bel daarom bij een blootstelling steeds naar het Antigifcentrum (070 245 245) en zorg dat je de relevante informatie van het gewasbeschermingsmiddel waaraan je bent blootgesteld op zak hebt (naam en toelatingsnummer van het product). Zo weten de hulpverleners aan de lijn welke stappen je moet ondernemen om de schade te beperken.
Verlaag de kans op blootstelling met de juiste voorbereiding
De veiligheidsvoorschriften op het etiket van een gewasbeschermingsmiddel helpen je om de risico’s bij een blootstelling te beperken: handschoenen voorkomen contact met de huid. De fysieke barrière tussen je lichaam en het middel is de eerste verdedigingslinie bij een blootstelling. Bij veel gevallen met een rechtstreekse blootstelling aan een middel droeg het slachtoffer geen aangepaste kledij waardoor de risico’s groter zijn voor de gezondheid. Bescherm dus steeds jezelf met aangepaste kledij: volg de instructies op het etiket en voeg zelfs een extra beschermende laag toe (gesloten schoenen, lange broek en lange mouwen).
De kwaliteit en de staat van het toepassingsmateriaal hebben ook een grote impact op het risico op blootstelling: een verstopte leiding, een lekkende rugsproeier, een sproeier onder druk zonder ventiel om de druk af te laten, kunnen aanleiding geven tot blootstelling. Inspecteer dus steeds je materiaal vóór gebruik en herstel het op voorhand. Draag ook tijdens de inspectie en herstelling beschermende kledij, want er kan nog middel in het toestel aanwezig zijn!
Blootstellingen vinden immers niet alleen plaats tijdens het gebruik: ook voor en na. Je hoeft niet aan het sproeien te zijn om blootgesteld te worden: tijdens het openen van de verpakking of het maken van een verdunning is een ongeluk snel gebeurd. Neem gepaste maatregelen om jezelf te beschermen.
Bescherm niet alleen jezelf maar ook anderen
Denk daarnaast ook aan derden die in aanraking kunnen komen met het middel tijdens of na het gebruik: je buren, toevallige voorbijgangers of fietsers tijdens het bespuiten van je terrein, je familieleden na een behandeling in de tuin. Bescherm ook hen door hen correct te informeren en enkel te behandelen onder de juiste weersomstandigheden. Kleine kinderen vormen hierbij de grootste risicogroep: kinderen, die spelen in gras dat net behandeld is of die in de garage een verpakking hebben gevonden die niet veilig opgeborgen is, zijn sneller slachtoffer dan je denkt.
Gebruik enkel producten toegelaten in België
Tenslotte vallen nog enkele illegale praktijken op, die niet alleen verboden zijn maar ook een extra risico inhouden voor mens en milieu: zo merken we dat producten waarvan de toelating definitief ingetrokken is toch nog gebruikt worden. De intrekking van een toelating heeft vaak te maken met een onaanvaardbaar risico voor mens of milieu, waardoor het product niet meer veilig gebruikt kan worden. Een ander geval van niet-toegelaten gebruik is het toepassen van een buitenlands product dat niet in België is toegelaten: een middel mag enkel op de markt gebracht worden indien de Dienst Gewasbeschermingsmiddelen en Bemestingsproducten van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu geen onaanvaardbaar risico heeft vastgesteld voor mens en milieu bij correct gebruik. Raadpleeg dus steeds Fytoweb om na te gaan of het middel (nog) toegelaten is en voor welk gebruik. Een andere niet-toegelaten praktijk is het toepassen van producten bestemd voor professioneel gebruik door niet-professionele gebruikers. Een niet-professionele gebruiker mist de nodige opleiding om een dergelijk product op een veilige manier toe te passen. Koop enkel middelen via een officiële Belgische verdeler: die is hiervoor opgeleid en kan de juiste toelichting geven over correct gebruik van elk middel. Bij twijfel kan je ook bellen naar het Callcenter Handig in de Tuin (0800 62 604). Helaas ontvangt het Antigifcentrum regelmatig oproepen die gelinkt zijn aan deze niet-toegelaten gebruiken.
Als allerlaatste benadrukken we dat het overgieten van een middel in een andere verpakking, die niet correct geëtiketteerd is (zoals een lege waterfles), verboden is. Dit is immers een zeer onverstandige praktijk: jijzelf of iemand binnen je omgeving kan zo’n fles makkelijk verwarren met een waterfles en een slok nemen zonder enige argwaan, met nare gevolgen. Bovendien is de nieuwe verpakking niet noodzakelijk geschikt om een gewasbeschermingsmiddel in te bewaren, met een verhoogd risico op ongelukken door lekkage tot gevolg.
Voor meer informatie kan je terecht op Fytoweb, waar je het rapport en de samenvatting kan raadplegen. Je vindt er ook tips om blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen te vermijden, zowel voor tuiniers als voor professionele gebruikers.
Alle aanbevelingen zijn samen te vatten in de gouden regel: gebruik je gezond verstand, dan is het minder riskant!
